数千八路军巧妙跳出日军包围 德国记者赞神奇
 |
Бул макаланы ?Квант механикасы? макаласы менен бириктир?? сунушталууда. |
Кванттык механика, толкун механикасы – микроб?л?кч?л?рд?н (мисалы, атом, молекула, кристалл электрондору) кыймыл закондорун жана т?ш?нд?р?? ыкмаларын аныктоочу физикалык теория; кванттык теориянын негизги б?л?мд?р?н?н бири. Кванттык механика атом структурасын, спектрин жана элементтердин мезгилд?? системасын биринчи жолу т?ш?нд?р??г?, химиялык байланыштын табиятын аныктоого м?мк?нд?к берди.
20-кылымдын башында Ньютон классикалык механикасы менен электр-магниттик талаанын классикалык теориясынын жоболору жарыктын зат менен ?з ара аракеттенишине жана атомдо болуучу процесстерге колдонулбай тургандыгын аныктаган. Бул процесстерди жа?ы теориянын негизинде т?ш?нд?р?? ?ч?н ж?рг?зг?н аракеттердин натыйжасы кванттык механиканын закондорун ачууга алып келди. Квант т?ш?н?г?н физикага биринчи жолу М. Планк жылуулук чыгаруу теориясына арналган илимий эмгегинде киргизген (1900). Макроскопиялык нерселердин касиеттери аларды т?зг?н б?л?кч?л?рд?н кыймылы жана ?з ара аракеттери менен аныкталат. Кванттык механиканын закондору ядро энергетикасын, кванттык электрониканын жана башкаларды т?ш?нд?р??н?н негизи болуп эсептелет. Классикалык механиканын теориясынан айырмаланып, кванттык механикада бардык б?л?кч?л?р корпускулалык жана толкундук (дуализм) касиетке ээ деп эсептелет. Кванттык механика каралуучу микроб?л?кч?л?рд?н (мисалы, атом электрондорунун) энергиясы дискретт?? (?зг?лт?кс?з) деп далилденет. Кванттык системанын абалы толкундук функция менен чечмеленет, ал функциянын модулунун квадраты системанын берилген абалынын ыктымалдуулугун жана ал маанинин чо?дугун аныктайт. Кванттык механикада бардык эле физикалык чо?дуктар бир убакта так мааниге ээ болбойт деген натыйжа келип чыгат. Толкун функциясы б?л?кч?л?рд?н дифракциясын т?ш?нд?р??ч? суперпозиция принцибине баш иет. Кванттык теориянын ?зг?ч?л?г? – к?пч?л?к физикалык чо?дуктардын м?мк?н болуучу маанилеринин дискретт??л?г?, мисалы, атом электрондорунун энергиясы, кыймыл санынын моменти жана анын ар кандай багытка проекциясы жана башка кванттык механикада Планк туруктуулугу (h) негизги мааниге ээ, ал – кубулуштарды туура т?ш?нд?р?? ?ч?н классикалык физика же кванттык теорияны колдонуларын аныктоочу негизги табият масштабынын (ченинин) бири. Эгер физикалык кубулуш классикалык физика менен т?ш?нд?р?лс?, анда h=0. Б?л?кч?л?рд?н ылдамдыгын жарык ылдамдыгынан аз учурду караштыруучу релятивдик эмес кванттык механика карама-каршылыксыз толук теория болуп эсептелет. Кванттык механиканын закондору к?пт?г?н макроскопиялык кубулуштарды т?ш?нд?р??н?н негизи болуп эсептелет. Мисалы, катуу нерселердин к?пт?г?н касиеттерин т?ш?н??г?, ?т? ?тк?р?мд??л?к кубулушун, ферромагнетизмди, ?т? агуучулукту жана башка т?ш?нд?р??г? м?мк?нд?к берди. Кванттык механиканын закондорунун негизинде ядро энергиясы, кванттык электроника т?ш?нд?р?л?т.
Колдонулган адабияттар
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]- “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 4-том. Башкы редактору Асанов ?. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2012. 832 бет, илл. ISBN 978 2025-08-074-9