西安建筑科技大学、陕西省文物局召开“陕西省古...
?зг?ч?л?кт?р?
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]Социалдык тармактын м?н?зд?? ?зг?ч?л?кт?р? болуп т?м?нк?л?р саналат:
- жеке профилдерди т?з?? (жалпыга к?р?нг?д?й же жарым-жартылай к?р?нг?д?й), мында ?з? ж?н?нд?г? реалдуу жеке маалыматтарды (окуган жана иштеген жери, хоббиси, жашоодогу принциптери жана башка) жазуу ар дайым талап кылынат.
- маалыматтар менен алмашуу ?ч?н м?мк?нч?л?кт?рд?н толук спектрин т?з?т (с?р?тт?рд?, видеожазууларды, тексттерди жайгаштыруу (блог же микроблог режиминде), тематикалык топторду уюштуруу, жеке каттар менен алмашуу жана башка ушундай сыяктуу)
- ?з? менен мурдатан байланышта болгон башка колдонуучулардын тизмесин сактоого жана бер??г? м?мк?нч?л?к т?з?л?т (мисалы, достошуулар, тууганын к?рс?т??, кызматтык байланыштар жана башка).
LiveJournal (блогдордун аянтчасы), foursquare, Twitter (микроблогдордун аянтчасы) кызматтарын социалдык тармактар деп эсепт??г? болбойт. Анткени аларда м?мк?нч?л?кт?р чектел??.
Т?рч?л?р?
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]Саналган социалдык тармактардан башка дагы Веб 2.0 форматындагы т?м?нк?д?й ресурстардын т?рл?р? бар:
- Социалдык закладкалар (англ. social bookmarking). Кээ бир веб-сайттар колдонуучуларга башка закладкалардын же популярдуу веб-сайттардын тизмесин тескемеге кошууга м?мк?нд?к берет. Мындай сайттар бирдей кызыкчылыкты к?зд?г?н колдонуучуларды изд?? ?ч?н да колдонулат. Мисалы: Delicious.
- Социалдык каталогдор (англ. social cataloging) социалдык закладкалар сыяктуу, бирок академиялык сферада колдонууга багытталган, башкача айтканда, колдонуучуларга илимий макалалардан алынган цитаталардын маалымат базасы менен ишт??г? м?мк?нд?к берет. Мисалы, Academic Search Premier (Изд??н?н академиялык премьер-министри – Академический премьер-министр поиска), LexisNexis Academic University (LexisNexis академиялык университети – Академический университет LexisNexis), CiteULike, Connotea.
- Социалдык китепканалар ?з?н? тиркемени (приложения) камтыйт. Анда колдонуучуларга китептерди, аудиожазууларды, шилтеме жана алардын жыйындысын жана башкаларды калтырууга м?мк?нд?к берилет. Рейтингдерди, сунуштардын системин сактоо каралган. Мисалы, discogs.com, IMDb.com.
- Социалдык медиасактагыч бул – медиафайлдарды биргелешип сактоо кызматы.
Аларды ушул эс-тутумдагы (сервер) жайгаштырылган файлдардын т?рл?р? боюнча классификациялоого болот.
- Адистештирилген социалдык тармактар – адамдарды белгил?? критерийлердин негизинде бириктирет. Мисалы, жашы, жынысы, тутунган дини, кызыкчылыктары жана башка.
- Профессионалдык социалдык тармактар кесиптик темаларды, маалымат жана тажрыйба алмашууну, бош кызмат орундарын изд??н? жана сунуштоону, ишкерлик байланыштарды ?н?кт?р??, с?йл?ш?? ?ч?н т?з?л?т.
Мисалы, LinkedIn, Мой Круг, Профессионалы.ру.
- Корпоративдик социалдык тармактар компаниянын иш-аракетин карап чыгуудагы жана уюштуруудагы маселелерди чечет[2].
- Документтер менен биргелешип ишт?? ?ч?н кызматтар
- Геосоциалдык тармактар колдонуучунун географиялык турган ордуна карап социалдык байланыштарды ж?нг? салууга м?мк?нд?к берет. Ушуну менен бирге геолокациянын (интернет колдонуучунун географиялык жайгашкан ордун аныктоо) ар кандай шаймандары (мисалы, GPS же AlterGeo технологиясы сыяктуу гибриддик системдер) колдонулат. Ал тигил же бул колдонуучунун учурдагы турган ордун аныктоого м?мк?нд?к берет жана кайсы жерде турганына жана ч?йр?с?н? жараша жайгаштырат.
Тарыхы
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]1995-жылдан тартып Classmates.com (?Одноклассники? анын орусча ?лг?с? болуп эсептелет) деп аталган америкалык порталдын жаралышы менен интернетте социалдык тармактар ке?ири жайыла баштаган. Долбоор ийгиликт?? болуп, ушундан баштап буга окшогон ондогон кызматтардын ?лг?с? пайда болду. Бирок социалдык тармактардын официалдуу т?рд? ?с?ш? катары 2003-2004-жылдарды, тагыраагы, LinkedIn, MySpace жана Facebook тармактары чыккан жылдарды айта алабыз.
Социалдык тармактардын таржымалы
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]
Facebook (фейсбук) д?йн?д?г? э? ири социалдык тармактардын бири. ?кырг. Китептин бети? деген маанини берет. Аталган тармак 2004-жылы 4-февралда Марк Цукерберг тарабынан ачылган. Ошол учурда Марк Гарвард университетинде окучу. Алгач бул веб-сайт ?The Facebook? деп аталып, Гарвард университетинин студенттери гана колдоно алышса, аз убакыт ?тп?й катталуу Бостондун башка окуу жайларында да уланып, андан со? АКШнын бардык студенттерине тараган. 2005-жылы компания ?The? деген белгини алып, ?Facebook.com? деген аталышты калтырган. 2006-жылдын сентябрь айынан тарта 13 жаштан ?йд?, электрондук почтасы бар интернет колдонуучуларына бул тармак менен пайдаланууга м?мк?нч?л?к ачылган. Б?г?нк? к?нд? активд?? колдонуучулардын саны к?н?н? 936 миллиондон ашса, айына 1,44 миллиардга жетет. Жарнама бер??ч?л?рд?н саны 2 миллион.
К?н?н? жиберилген каттардын эсеби 45 миллиард болсо, видео к?рг?нд?рд?н саны 4 миллиард. Бир к?нд?г? ?жакты? (нравится, like) белгиси 7 миллиарддан ашуун жолу басылса, жарыяланган с?р?тт?р 2 миллиардга жеткен. 2013-жылы сайттын кирешеси 2,804 миллиард долларды т?зг?н. Анын 73 пайызы жарнамадан т?ш?т. Мына ушундай олчойгон кирешенин артынан Марк Цукерберг 23 жашында планетанын э? жаш миллиардери болгон. 2014-жылы Фейсбуктун колдонуучуларынын саны 1 миллиард, 200 миллион адамга жетсе, анын 170 ми?ден ашууну кыргызстандыктар. К?н сайын 80 ми?дей мекендештерибиз бул тармакка баш багышат.
Кызыктуу фактылар
- 2011-жылы болгон Мисирдеги революциянын катышуучусу ?з?н?н кызына Фейсбук Жамаль Ибрагим деген ысымды берген. Себеби ошол учурдагы революцияда бул социалдык тармак маанил?? ролду ойногон.
- Америкалык Дэвид Киркпатрик аттуу жазуучу ?Социалдык тармак. Кантип Фейсбуктун негизд??ч?с? 4 миллиард доллар таап, 500 миллион адам менен достошту?? деген китеп жазган.
- 2010-жылы Фейсбуктун т?з?л?ш?н? арналган ?Социалдык тармак? аттуу фильм тартылган.
- Фейсбукту колдонууга тыюу салынган ?лк?л?р:
Инстаграм (Instagram) мактанганды жакшы к?рг?нд?р ?ч?н э? жакшы кызмат десек болчудай. Анткени колдонуучулар ч?нт?к телефонуна же фотоаппараттын ?чыйк? этмесинен калган с?р?тт?р?н достору менен б?л?ш?п, кандай ой-пикирлер жазыларын теше тиктеп отурушат. Статистикалык маалыматтарга караганда, бул тармактын колдонуучуларынын 68 пайызын аялзаты т?з?т. Аталган тармакты америкалык Кевин Систром менен Майк Кригер т?з?п чыгышкан. Колдонууга берилген к?н? 2010-жылдын 6-октябры. Бул тармакты 2012-жылы 9-апрелде ?Facebook? компаниясы 1 миллиард долларга сатып алган. Мындан улам аталган социалдык тармакка ж?кт?лг?н видео жана с?р?тт?рд? Facebook , Twitter ??д?? тармактардан к?р??г? болот. Б?г?нк? к?нд? Инстаграм д?йн?д?г? э? белгил?? веб-сайттардын катарын толуктады. Тактап айтканда, 41 д?йн?л?к сайттын ичинен 21-орунда турат.
Байкоолор боюнча, 2014-жылдын январь айында Инстаграмга 150 миллион адам катталган. Бир секунд ичинде сайттын колдонуучулары 8500 ?жакты? белгисин басып, 1000ден ашуун сын-пикирлерди калтырышат.
Вконтакте
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]
В Контакте – (кырг. ?байланышта?) деген маанини билдирет. Аталган социалдык тармак 2006-жылы 10-октябрдан тарта колдонулуп келет. Негиз салуучусу Павел Дуров. Алгач бул тармак Орусиянын жогорку окуу жайларында колдонулуп баштаган. Жыл ?тк?н сайын аудиториясы артып, б?г?нк? к?нд? колдонуучулардын саны 219 миллионду чамалап, к?н?н? 70 миллион адам бул тармактагы баракчасына баш бакмайын тура албайт. Негизги акционери ?Mail.Ru Group? компаниясы. Башкы директорлору – Борис Добродеев, Олег Добродеев. Кыргызстанда В Контакте социалдык тармагынын колдонуучуларынын саны 2013-жылдагы к?рс?тк?ч боюнча 319 ми?ден ашкан.
Odnoklassniki.ru
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]
Одноклассники (OK.ru) социалдык тармагы ?Mail.Ru Group? компаниясына таандык.
Бул тармак 2006-жылы Альберт Михайлович Попков тарабынан т?з?л?п, 4-мартта ишке кирген. Ошол эле жылдын ноябрь айында сайттын колдонуучуларынын саны 1,5 миллион болсо, 2013-жылы 205 миллиондон ашкан. Ал эми к?н сайын колдонгондордун саны 44 миллионго жеткен. Бул тармакта ар т?рд?? жаш курактагы колдонуучулар болгону менен, к?пч?л?к аудиторияны 25-44 жаштагылар т?з?т. Кыргызстанда дагы интернет илдети менен ооругандарды бул тармактан таба аласыз. 2015-жылы Кыргызстанда Одноклассники социалдык тармагын колдонгондордун эсеби 2 миллиондон ашкан.
Twitter англис тилинен т?зм?-т?з которгондо (кырг. ?быдылдоо, к?п с?йл???) деген маанини берет. Бул тармак 2006-жылы АКШнын ?Odeo? компаниясынын кызматкери Жек Дорси тарабынан т?з?лг?н. Долбоор 2006-жылдын 21-мартында саат 8:50д? ишке киришкен. Ошондо Дорси Твиттерге биринчи катын ?мен азыр Твиттерди орнотуп жатам? деп жазган. Бул социалдык тармакты алгачкылардан болуп аталган компаниянын кызматкерлери колдонушкан. 2006-жылдын 26-июлунда толук версиясы элге к?рс?т?лг?н. Компаниянын башкы ке?сеси Сан-Франциско калаасында жайгашкан. Твиттерден 140 символго (тамга) чейин СМС жана кыска с?зд?рд? ж?н?т??г? болот. 2010-жылы онлайн жарнама аркылуу т?шк?н каражаты 45 миллион доллар болсо, 2011-жылы жалпы кирешеси 150 миллион долларга жеткен. Ал эми 2013-жылдагы ?Forbes? журналынын жыйынтыгы боюнча, сайттын бюджети 168,6 миллион долларды чапчыган. Колдонуучуларынын саны 500 миллион болсо, активд?? колдонгондор анын 140 миллионун т?з?т.
Соцтармактардагы жарнама
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]Колдонуучулар к?з караштарын, кызыкчылыктарын, артыкчылыктарын жана башка ?з? ж?н?нд?г? маалыматтарды ?з каалоосу менен жарыялагандыктан, социалдык тармактар маркетингдик изилд??л?рд?н к?чт?? куралы болуп эсептелет. Ошондуктан жарнама бер??ч?л?р алардын жарнамасы кандай колдонуучуларды кызыктырарын так аныктай алышат жана профилиндеги маалыматтарга карап конкретт?? бир колдонуучуга ?з?н?н жарнамасын ж?н?т? алышат (жашы, жынысы, жашаган жери жана башкалар боюнча). Жарнаманын мындай т?р? таргетинг деген аталышка ээ болгон (англ. ?Target? - максат, башкача айтканда, аудиториянын берилген критерийлерге канааттанган б?л?г?н б?л?п алып, ошого гана жарнаманы к?рс?т??ч? механизм).
Социалдык тармактардагы жарнамалардын к?л?м? токтоосуз ?с??д?. Ал 2007-жылы eMarketer аналитикалык компаниясынын баасында 1,225 миллиард долларлык баага жеткен. Бул eMarketer`дин эксперттеринин т?зг?н отчётуна жарнаманын бардык т?р? – медиа, контексттик жана видеожарнамалардын баары кирген, ошондой эле маркетологдор соцтармактарда ?зд?р?н?н товарлары жана бренддери ?ч?н профилдерди т?з??д? маркетингдик долбоорлорго кеткен чыгымдар да кирген. Мындан тышкары болжолдоолордо виджеттерди жана тиркемелерди (приложение) т?з??г? кеткен чыгымдар биринчилерден болуп эсепке кирет. 2011-жылы соцтармактардагы жарнамалардан т?шк?н кирешелер 5 миллиард долларга чейин жеткен.
Кардарларды чакыруунун дагы бир жолу болуп соцтармактардагы компаниялар тарабынан ачылган топторду т?з?? болуп саналат. Мындай топторду т?з?? компанияларга тиешел?? ?нд?р?мд?рд? жана жа?ылыктарды колдонуучуларга жеткирип турат.
Соцтармактардын кооптуулугу
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]К?пч?л?к адамдар соцтармактарда жайгаштырган маалыматтарын башкалар таап, ?з пайдасына колдоно берерин т?ш?н? беришпейт. Соцтармактардын колдонуучулары ж?н?нд?г? маалыматтарды туугандары, аларга жумуш бер??ч?л?р, кылмышкерлер жана башкалар таба алышат. Сот аткаруучулар салык т?л?б?г?нд?рд? же алардын байлыктарын бил?? ?ч?н соцтармактарды колдонушат.
Социалдык тармактардан баарлашууга к?з карандылыктын айынан психосоматикалык оорунун (кайгыруу) пайда болгондугу ж?н?нд? окуя бар. Белградда Снежана Павлович (Snezhana Pavlovi?) аттуу колдонуучу Facebook`ка жарыялаган билдир??с? досторунун кызыгуусун жаратпагандыктан психикалык клиникага т?ш?п калган. Клиниканын дарыгерлери бейтаптын ж?р?м-турумун азыркы замандагы индивидуумдун коомдук талаптары канааттандырарлык болбогондугунан келип чыккан кадимки эле стресс катары т?ш?нд?р?ш?п, муну “Снежананын синдрому” деп аташкан. Кээ бир жумуш бер??ч?л?р чыгымды ?н?мд?? ?ч?н гана эмес, маалыматтардын таралып кетишине жол берб?? ?ч?н да социалдык тармактарды колдонууга тыюу салат.
Д. Бойд АКШнын 16 штатында ж?рг?з?лг?н сурамжылоонун негизинде соцтармактарда эки негизги “коркунуч” бар деген жыйынтыкка келген: сексуалдык зомбулук жана жашыруун маалыматтардын таралып кетиши. М.Ларсен Даниядагы мезгилд?? контент-анализ басмасында соцтармактарга байланыштуу дайым эскертилч? сексуалдык зомбулук жана педофилия, коркутуу жана куугунтуктоо, опузалоо жана басмырлоо, улутчулдук идеяларды таратуу боюнча маселелердин тизмесин т?з??г? м?мк?нд?к берген. К.Фукс немис жана австриялык студенттерден онлайн сурамжылоо ж?рг?з?п, т?м?нк?д?й тобокелдиктердин тизмесин алган: жашыруун маалыматтардын тарап кет??с?, спам таркатуу, жеке маалыматтардын жоголуп кетиши, жагымсыз келбет т?з??, интернетке к?з карандылык.
С. В. Бондаренко Орусиянын т?шт?г?нд? виртуалдуу тармактардагы топтор ж?н?нд?г? ж?рг?зг?н изилд??с?нд? девианттык (оолукма) ж?р?м-турумдун т?м?нк?д?й формалары бар деген жыйынтыкка келген: хакерлик (башка бир??н?н компьютердик тармагына кир?? менен, андан маалыматтарды алуу, программалык ?н?м коргоосун мыйзамсыз алып салып, аны к?ч?р?п алуу, компьютердик вирустарды жасоо жана аны таратуу жана башка), жашыруун т?з?л?шт? бузуу, диффамация (бир??н? шылды?даган маалыматтарды жарыялоо), кибертерроризм, компьютердик педофилия.
ГУ-ВШЭ порталында ж?рг?з?лг?н сурамжылоонун жыйынтыгы боюнча, респонденттердин айтымында, социалдык тармактар ?т? к?п убакытты алат, реалдуу баарлашуудан сыртта калтырат, “маалыматтардын жана баарлашуунун ашыкчалыгын” камсыз кылат.
Отчётто ?конфиденциалдуулуктун талаптары социалдык тармактын колдонуучуларын аз тынчсыздандырары” айтылат. Негизинен, бул коркунучтар байланыш маалыматтарынын спамчылар ?ч?н о?ой, эрте жеткендигине байланыштуу.
?Интернет мейкиндигинде социалдык тармактардын аутопойезисинин? ишинде соцтармактардын кандайча б?л?шт?р?л?р?, интеграцияланары жана психологиялык рекурстарга чек коюлары иллюстрацияланган: Алар жеке жашоодогу элементтердин к?б?н, адамдардын сыр белгилеринин ?лг?л?р?н к?ч?р?п барып, байланыштын жалпы талаачаларына жайгаштырууга чыгымдайт.